O integratorach automatyki

Wprowadzenie
W miarę rozwoju cywilizacji postępuje proces automatyzacji różnych dziedzin życia: maleje znaczenie lub eliminowana jest fizyczna i umysłowa praca człowieka w czynnościach związanych ze sterowaniem różnymi procesami, głównie technologicznymi i przemysłowymi. Do regulowania urządzeń technicznych oraz kontrolowania przebiegu procesów stosowane są urządzenia lub zestawy urządzeń wykonujące określone czynności bez udziału człowieka. Ich instalacja i ewentualnie wytwarzanie oraz łączenie w funkcjonalną całość z istniejącymi systemami automatycznymi i informatycznymi jest przedmiotem działalności integratorów automatyki przemysłowej.

Definicja integratora systemów automatyki

Firmy integratorskie systemów automatyki przemysłowej świadczą usługi projektowania i budowy systemów oraz programowania urządzeń służących do automatyzacji procesów produkcji i przemysłowych.

Systemy automatyki przemysłowej tworzą:
• urządzenia i maszyny realizujące produkcję lub procesy przemysłowe: urządzenie do montażu i linie montażowe, urządzenia do transportu bliskiego, systemy paletyzujące, linie pakujące, prasy, roboty;
• urządzenia kontrolno-pomiarowe zainstalowane na tych maszynach i urządzeniach (aparatura pomiarowa, czujniki, przetworniki, mierniki), systemy wizyjne;
• urządzenia wykonawcze: zawory, silniki, napędy, zawory, przepustnice, pompy dozujące i procesowe;
• urządzenia sterujące: sterowniki, komputery przemysłowe, panele operatorskie;
• oprogramowanie do kontroli i wizualizacji procesów produkcyjnych i przemysłowych: oprogramowanie sterowników, HMI/SCADA, DCS;
• systemy łączności: sieci przemysłowe, radiowo-modemowe, GPRS.

Zakres usług

Rozpatrując wdrożenie systemu automatyki przemysłowej jako kompletne przedsięwzięcie, można wyróżnić dwa jego podstawowe etapy:
• projektowanie: może być realizowane przez biura projektowe systemów automatyki, chociaż najczęściej integratorzy sami projektują rozwiązania, które następnie wdrażają. Wynika to z faktu, że firmy które podejmują się generalnego wykonawstwa, dostarczają technologie oraz dysponują własnymi projektantami i zespołami elektryków czy mechaników wykonujących te projekty. W ten sposób powstają zarówno automaty montażowe i produkcyjne, linie technologiczne, jak i rozwiązania infrastrukturalne (np. dla oczyszczalni ścieków, sieci ciepłowniczych czy kotłowni).
Rozdzielenie procesu projektowania od wdrożenia ma miejsce głównie w przypadku większych projektów. Wówczas ze względów finansowych często inwestorom zależy na rozstrzygnięciu kwestii wykonawstwa na drodze przetargu lub konkursu innego rodzaju. Nie wyklucza to możliwości przystąpienia projektanta do przetargu na wykonawstwo, na równych prawach z innymi oferentami (jeżeli jest to przedsiębiorstwo projektowo-wdrożeniowe);
• wdrożenie: polega na połączeniu w funkcjonalną całość potrzebnego sprzętu, ewentualnie oprogramowania i licencji. Na koszt wdrożenia składają się koszty niezbędnego sprzętu, oprogramowania, licencji oraz koszt usługi, zwykle co najmniej równy wartości potrzebnych zakupów. Cena usługi obejmuje zazwyczaj koszt wykonania systemu, ewentualnych prac programistycznych, konsultacji, szkolenia użytkowników, dokumentacji technicznej, serwisu powdrożeniowego lub rozwoju aplikacji. Od decyzji inwestora zależy sposób kompletacji: „pod klucz", czyli dostarczenie sprzętu i oprogramowania przez wykonawcę lub zakup we własnym zakresie.

Etapy pracy integratora

Integrator przystępuje do prac związanych z dowolnym wdrożeniem po zawarciu umowy. Wówczas następują konsultacje z klientem, których celem jest uzgodnienie elementów najczęściej nieobjętych kontraktem, dotyczących np. szczegółów funkcjonalności. Następnie wykonuje projekt, by w późniejszym okresie przystąpić do kompletacji dostaw niezbędnych do wykonania zlecenia. Po zrealizowaniu prac system jest uruchamiany i najczęściej ma miejsce szkolenie pracowników zleceniodawcy z zakresu jego obsługi.

Kolejny etap pracy integratora stanowi sporządzenie dokumentacji powykonawczej, która pozostaje u klienta. Ostatnią kwestią pozostającą w zakresie działań integratora w związku z wykonaniem zlecenia jest serwis pogwarancyjny w czasie określonym przez umowę.

Specjalizacja integratorów

W katalogu branżowym firm serwisu automatyka.pl zarejestrowanych jest ok. 750 związanych z usługami projektowania, wykonawstwa, pracami instalacyjnymi i uruchomieniowymi oraz programowaniem i kompletacją systemów automatyki przemysłowej. Ponieważ na tym rynku działa w naszym kraju tak wiele podmiotów, specjalizacja integratorów w niewielkim stopniu wpływa na ograniczenie konkurencji:
• ze względu na branże, dla których pracują: w przeciwieństwie do integratorów IT specjalizacja branżowa to kluczowa sprawa, ponieważ systemy automatyki współpracują z urządzeniami technologicznymi, które bardzo się różnią (np. zainstalowane w browarze od pracujących w fabryce samochodów);
• ze względu na typy systemów: wyróżniającą się grupą są np. integratorzy robotyki – ta grupa może w dodatku działać w różnych branżach, np. roboty spawające czy paletyzujące są instalowane w zakładach o bardzo zróżnicowanej produkcji; liczną grupę stanowią firmy tworzące systemy zasilania, sterowania; na pograniczu robotyki działają dostawcy systemów wizyjnej kontroli jakości;
• ze względu na rodzaj aplikacji: wdrażające np. systemy HMI/SCADA, DCS, sterownikowe.

Klasyfikacja integratorów

Wśród integratorów systemów automatyki przemysłowej można wyróżnić firmy, których przedmiotem działalności jest:
• automatyzacja procesów przemysłowych i produkcyjnych: przyjmują zlecenia na projektowanie lub budowę maszyn, linii produkcyjnych i transportowych bądź całych ciągów technologicznych „pod klucz" w odpowiedzi na indywidualne zapotrzebowania klientów; budują urządzenia mechaniczne i pneumatyczne; wykonują systemy zasilające, kontrolno-pomiarowe, wizyjnej kontroli jakości, sterujące, napędowe;
• wykonywanie komputerowych systemów sterowania i nadzoru z zastosowaniem aplikacji HMI/SCADA i DCS: budują systemy i wdrażają aplikacje służące wizualizacji i kontroli procesów produkcyjnych i technologicznych (za integratorów automatyki przemysłowej uważa się firmy wdrażające systemy informatyczne do poniżej poziomu MES, zlecenia na wykonanie systemów MES i wyższych uważa się za integrację systemów IT);
• działalność w obu powyższych zakresach.

Struktura rynku

Rynek usług integratorskich tworzą firmy bardzo zróżnicowane. Mogą one liczyć od kilku pracowników (np. zespół firmy Roboty Przemysłowe Krzysztof Sulikowski tworzy dwóch specjalistów) do kilkuset (np. Control Process zatrudnia 200 osób do celu realizacji prac z zakresu automatyki przemysłowej).

Działają na nim firmy polskie świadczące usługi na rynku krajowym, wykonujące zlecenia eksportowe (np. Control Process, Automatyka) oraz firmy zagraniczne pracujące na rynku krajowym, a także poza granicami Polski (np. Przedsiębiorstwo Automatyki Hutniczej VAI Polska.
Przedsiębiorstwa mogą oferować integrację systemów jednego dostawcy (np. AJL System, realizujący systemy sterowania Siemens) lub różnych (np. Pro-Control, którego dostawcami są: Astor, Siemens, ABB, Wonderware, Endress+Hauser, Schneider Electric, Danfoss).
Integracja systemów automatyki może być jedynym przedmiotem działalności przedsiębiorstwa lub stanowić jej pewien procent. Firmy mogą prowadzić także np. działalność handlową lub usługową niezwiązaną z branżą automatyki (np. Control Process prowadzi dystrybucję materiałów przemysłowych oraz obsługę techniczną obiektów energetyki cieplnej i chłodnictwa, wdraża przemysłowe systemy informatyczne).

Integratorzy mogą wyłącznie dostarczać gotowe produkty w ramach kompletacji dostaw dla wdrażanych systemów (np. Abis, Techmadex) lub prowadzić dystrybucję różnych elementów systemów automatyki (np. Senga, Skamer), mogą też samodzielnie je prefabrykować we własnych warsztatach (np. Elsta, Microtech).
Ponieważ coraz więcej firm docenia korzyści wynikające z wdrożenia systemów automatyki przemysłowej i procesowej, jednocześnie dla coraz większej liczby przedsiębiorstw koniecznością staje się akwizycja danych, a także ze względu na ciągły postęp technologiczny w dziedzinie systemów automatyki i rozwój przedsiębiorstw-klientów, rynek ten pozostaje atrakcyjny dla integratorów systemów automatyki przemysłowej, pomimo panującej na nim dużej konkurencji.