Ochrona i konserwacja zabytków przy użyciu produktów szwajcarskiej firmy ROTRONIC

1.1 Starzenie się obiektu
Starzenie jest naturalnym procesem, podczas którego obiekt dąży do osiągnięcia fizycznego stanu równowagi chemicznej z jego bezpośrednim otoczeniem. Naturalne starzenie się zachodzi w dużej mierze pod wpływem działania czynników atmosferycznych. Do głównych czynników starzenia można zaliczyć:
• Temperaturę
• Wilgotność względną
• Światło
• Zanieczyszczenia powietrza
Czynniki te wspomagają proces niszczenia materiałów przez organizmy żywe, zwany biokorozją, czy też biodeterioracją. Jest to proces mikrobiologicznego rozkładu surowców i materiałów prowadzący do zmian w ich strukturze. Zapewnienie określonych warunków klimatycznych hamuje wzrost drobnoustrojów, takich jak bakterie bądź grzyby.

1.2 Stała temperatura w pomieszczeniu
Utrzymywanie stałej temperatury w pomieszczeniu muzealnym ma znaczący wpływ na ochronę zabytków. Wahania temperatury mają destrukcyjny wpływ na przechowywane w nim materiały, ponieważ prowadzą do ich nieodwracalnych zmian. Wzrost temperatury w zamkniętych pomieszczeniach powoduje rozszerzanie się materiałów, natomiast spadek temperatury prowadzi do ich kurczenia. Z tego względu, zaleca się, aby temperatura w pomieszczeniu muzealnym oscylowała w granicach 20°C i była utrzymywana na stałym poziomie.
Ponadto, z temperaturą ściśle związana jest wilgotność względna w pomieszczeniu. Nawet jeżeli wilgotność bezwzględna będzie utrzymywana na stałym poziomie, to jakakolwiek zmiana temperatury spowoduje zmianę wilgotności względnej.

1.3 Stała wilgotność w pomieszczeniu
Utrzymywanie stałej wilgotności w pomieszczeniu muzealnym zapewnia odpowiedni poziom wchłaniania wilgoci przez materiały. Wszystkie materiały organiczne, jak również cześć materiałów nieorganicznych, jest higroskopijna. Oznacza to, że w zależności od warunków środowiskowych, pomiędzy nimi a otoczeniem odbywa się ciągła wymiana wody. Utrzymanie właściwej wilgotności ma decydujące znaczenie przy przechowywaniu następujących materiałów:
• metal (<35%rh)
• barwniki (40...60%rh)
• drewno (45...60%rh)
• kość słoniowa (45...60%rh)
• papier (45...60%rh)
• płótno (45...60%rh)
• skóra (45...60%rh)
• farba (45...65%rh)
Możliwe fluktuacje powinny utrzymywać się na poziomie ±5%. Należy pamiętać, że przy utrzymywaniu stałej wilgotności duże znaczenie ma precyzja pomiaru wilgotności zapewniania przez czujniki wykorzystywane w ramach system wentylacji. Wysoka dokładność wymienionych czujników pozwala na zoptymalizowanie czasu pracy urządzeń systemu wentylacyjnego. Stwarza to możliwość uzyskania dużych oszczędności energii pobieranej, m.in. przez układy chłodzenia i osuszacze (czyli urządzenia o dużej energochłonności), wynikiem czego jest obniżenie kosztów eksploatacji.

1.4 Monitoring wilgotności i temperatury
Wiemy już, że w muzeum niezbędne jest utrzymanie stałej wilgotności i temperatury. Jednak posiadanie nawet bardzo rozbudowanego systemu klimatyzacji, to jeszcze nie wszystko. Osobną kwestią pozostaje, niezależny od systemu utrzymania klimatu, monitoring wilgotności i temperatury. Jest on niezbędny, aby mieć pewność, że w pomieszczeniach muzealnych, rzeczywiście, jest przez całą dobę utrzymywana właściwa wilgotność i temperatura. Obecnie, w tym celu stosuje się przede wszystkim proste, autonomiczne rejestratory elektroniczne lub rozbudowane systemy sieciowe.
Doskonałym przykładem prostego, autonomicznego rejestratora wilgotności i temperatury jest produkt szwajcarskiej firmy Rotronic. Urządzenie HL-1D jest niewielkich rozmiarów, posiada wyświetlacz oraz możliwość zapisu do 16 000 próbek pomiarowych. Zasilane jest bateryjnie. W zestawie z rejestratorem dostarczane jest oprogramowanie komputerowe HW4 firmy Rotronic oraz kabel serwisowy mini USB, przy pomocy których dane pomiarowe zgrywane są z rejestratora na dysk komputera. Tego typu urządzenia pomiarowe są najczęściej stosowane w muzeach. Ich największa zaletą jest prosta obsługa oraz niska cena.
Bardziej wyrafinowaną metodą monitoringu wilgotności i temperatury jest instalacja całego systemu monitoringu tych parametrów. Systemy pomiarowe bazujące na komunikacji przewodowej lub bezprzewodowej umożliwiają odczyt danych, z poziomu komputera, z wielu punktów pomiarowych. Dobrym przykładem może być bezprzewodowy system monitoringu firmy Rotronic. Jest to idealne rozwiązanie do wszystkich aplikacji, również do tych, gdzie do tej pory pomiar wilgotności i temperatury nie był możliwy ze względu na brak możliwości poprowadzenia przewodów systemu pomiarowego. System składa się z transmiterów (rozmieszczonych w różnych punktach obiektu), odbiornika sieciowego LAN z anteną oraz komputera z oprogramowaniem HW4 firmy Rotronic. Transmitery mają możliwość rejestracji do 500 tys. danych pomiarowych (z zakresu wilgotności i temperatury). Wymienna bateria zapewnia żywotność transmiterów nawet do 6 lat. Całość konfigurowana jest z poziomu oprogramowania HW4, które umożliwia również ustawienie funkcji alarmowych, odczytywanie zapisanych danych pomiarowych oraz wyświetlanie wartości bieżących.
Niezależnie od tego, jaką metodę monitoringu wilgotności i temperatury wybierzemy, to przy doborze tego typu mierników zawsze należy zwrócić uwagę, nie tylko na fakt dostarczenia przez ich producenta świadectw wzorcowania, ale również na możliwość ich późniejszej kalibracji. Jest to niezbędne, gdyż generalnym problemem mierników wilgotności jest ich pogarszająca się z czasem dokładność pomiaru wynikająca ze starzenia się zamontowanych w nich sensorów pomiarowych. Z tego też względu, kolejnym ważnym parametrem, decydującym o wyborze urządzenia pomiarowego, powinna być tzw. stabilność pomiaru w czasie.